@ρχειομνήμων - Ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης αρχειακών δεδομένων

Κωδικός αναγνώρισης: GRGSA-CSA_PAO013

Τίτλος: Αρχείο Γραμματείας / Υπουργείου Εκκλησιαστικών και Δημοσίου Εκπαιδεύσεως

Χρονολογίες: 1833 - 1848

Επίπεδο περιγραφής: Αρχείο

Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής: 3471 φάκελοι, 347 μ.

Όνομα του παραγωγού: Γραμματεία / Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίου Εκπαιδεύσεως

Διοικητική Ιστορία / Βιογραφικό Σημείωμα:

Η Γραμματεία επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως ήταν η τέταρτη από τις επτά Γραμματείες (υπουργεία) του κράτους που ιδρύθηκαν με το διάταγμα «Περί σχηματισμού των Γραμματειών» της 3ης/15ης Απριλίου 1833, άρθρο 1. Με ιδιαίτερο διάταγμα (ιδρυτικό) που εκδόθηκε στις 3/15 Απριλίου 1833, «Περί του σχηματισμού και της αρμοδιότητος της επί των Εκκλησιαστικών και Δημοσίου εκπαιδεύσεως Γραμματείας» ορίζονται τα σχετικά με τις αρμοδιότητές της. Ρητή διαίρεση της εσωτερικής υπηρεσίας της Γραμματείας σε τμήματα δεν αναφέρεται στο διάταγμα. Σε σχέδιο, ωστόσο, ενημερωτικού εγγράφου που αποστέλλεται στη Γραμματεία επί του Βασιλικού Οίκου και των Εξωτερικών (No 1710, Ναύπλιον 28 Φεβρ./12 Μαρτ. 1833), η ευθύνη της διαχείρισης των καθορισμένων με το διάταγμα αντικειμένων φαίνεται ότι ανήκει σε δύο «κλάδους», ισοδύναμους με οργανικά τμήματα: Α΄: Εκκλησιαστικών, Β΄: Δημοσίου Εκπαιδεύσεως.

Στην αρμοδιότητα του Α΄ κλάδου των Εκκλησιαστικών – σύμφωνα με το διάταγμα - ανήκουν: (1) Η ακριβής τήρηση των νόμων που ρυθμίζουν τις πολιτικές και αστικές σχέσεις των διαφόρων χριστιανικών εκκλησιών και άλλων θρησκευτικών κοινοτήτων, (2) η διατήρηση των νομίμων ορίων μεταξύ της πολιτικής Αρχής και των θρησκευτικών Αρχών και η διαφύλαξη των δικαιωμάτων του Δημοσίου σε διενέξεις που αφορούν εκκλησιαστικά κτήματα και καταστήματα, (3) η εξέταση όλων των διαταγμάτων των εκκλησιαστικών Αρχών, κυρίως των αυτογράφων, βουλών και πιτακίων του Πάπα της Ρώμης, και η εξασφάλιση βασιλικής αδείας πριν αυτά δημοσιοποιηθούν, (4) ο διορισμός των συνοδικών Αρχών, η επιτήρηση των πράξεών τους και η έκδοση των σχετικών αποφάσεων, (5) η επιτήρηση της θείας λατρείας και ο περιορισμός ή η ακύρωση μη ουσιωδών εκκλησιαστικών πανηγύρεων και σχετικών εορτών, (6) η εξασφάλιση του βασιλικού δικαιώματος στον διορισμό σε εκκλησιαστικά υπουργήματα και στην άδεια χειροτονίας ιερέων και διακόνων, (7) η άδεια σύστασης θρησκευτικών εταιρειών και καταστημάτων και η καθαίρεση αυτών, αν υπάρχουν εύλογες αιτίες, (8) η σύσταση και ανακαίνιση ιερατικών καταστημάτων για την εκπαίδευση, τη συντήρηση και βελτίωση του κλήρου, καθώς και οι εξετάσεις των υποψηφίων για θέσεις της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, (9) η διαίρεση των επαρχιών των διαφόρων εκκλησιαστικών Αρχών, (10) η φροντίδα για την ανέγερση και διατήρηση των αναγκαίων για εκκλησίες και κατοικία των εφημερίων οικοδομημάτων, και (11) η επιτήρηση στη διοίκηση και διαχείριση της αφιερωμένης σε θρησκευτικές ανάγκες περιουσίας.

Στον Β΄ κλάδο της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως, ανήκουν τα εξής καθήκοντα: (1) Η επιτήρηση και διεύθυνση ζητημάτων που αφορούν τα σχολεία και την εκπαίδευση εν γένει, η φροντίδα για σύσταση αρμόδιου για τη στοιχειώδη εκπαίδευση οργανισμού, Πανεπιστημίου και Ακαδημίας των επιστημών, (2) η φροντίδα για εξοπλισμό σχολείων και διδακτικών καταστημάτων και η επιτήρηση στη διοίκηση της σχολικής περιουσίας, (3) η φροντίδα για μόρφωση δασκάλων και καθηγητών και η ανέγερση των απαιτουμένων καταστημάτων, (4) η εξασφάλιση υποτροφιών για μαθητές εξαιρετικής ευφυΐας, (5) η σύσταση και επιτήρηση δημοσίων βιβλιοθηκών, Αστεροσκοπείου και άλλων σχετικών καταστημάτων, (6) η διεύθυνση της Βασιλικής Τυπογραφίας και η επίσπευση της μετάφρασης στην ελληνική γλώσσα των πλέον αξιόλογων ξένων συγγραμμάτων, (7) η ενίσχυση της προόδου των τεχνών, η σύσταση «τεχνοδιδακτικών» σχολείων και συλλόγων, η ανέγερση Ακαδημίας των «πλασματογραφικών» τεχνών, η ενίσχυση της ανασκαφής και ανακάλυψης των απολεσθέντων καλλιτεχνικών αριστουργημάτων, η φροντίδα για τη διαφύλαξη των ήδη υπαρχόντων και η επαγρύπνηση ώστε να μην εξάγονται εκτός του κράτους, (8) η εμψύχωση της επιστημονικής έρευνας και η δημοσίευση των χειρογράφων των μοναστηριών, με σκοπό την επέκταση των ανθρωπίνων γνώσεων και την πρόοδο των επιστημών, (9) προτάσεις για την κατάληψη όλων των διδακτικών θέσεων και των θέσεων σε δημόσια καταστήματα που έχουν σχέση με τις επιστήμες και τις τέχνες. Ο Γραμματέας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως έχει την ευθύνη για τη διατήρηση της πειθαρχίας του υπό την εποπτεία του προσωπικού, καθώς και για την επιβολή πειθαρχικών ποινών, και (10) η επιτήρηση στη διοίκηση και διαχείριση περιουσίας και δημοσίων εισοδημάτων αφιερωμένων στην εκπαίδευση και η φροντίδα για την ανέγερση και διατήρηση δημοσίων διδακτικών καταστημάτων για την εκπαίδευση του λαού και την ανάπτυξη των τεχνών.

Σύμφωνα με σχετική πρόβλεψη του διατάγματος του 1833, «Περί του σχηματισμού και της αρμοδιότητος της επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματείας», το προσωπικό της εν λόγω Γραμματείας καθορίστηκε σε δύο συμβούλους, τρεις γραμματείς, δύο γραφείς και έναν κλητήρα (άρθρο 1). Μετά το 1843 το σύνολο των υπαλλήλων περιελάμβανε δύο υπουργικούς συμβούλους, δύο παρέδρους Α΄ και Β΄ τάξεως, δύο γραμματείς Α΄ τάξεως, τρεις γραμματείς Β΄ τάξεως και τρεις γραφείς Α΄ τάξεως.

Με το Σύνταγμα του 1844 οι Γραµµατείς της Επικρατείας µετονοµάσθηκαν σε Υπουργούς και έκτοτε οι Γραµµατείες καθιερώθηκαν να λέγονται Υπουργεία. Ο όρος Υπουργείο καθιερώθηκε νοµοθετικά µε το νόµο ΛΓ΄ της 3/7ης Ιουνίου 1846 «Περί διοργανισµού των Υπουργείων». Ο νόµος αυτός κατήργησε όλες τις αντιβαίνουσες σε αυτόν διατάξεις των διαταγµάτων της 3/15ης Απριλίου 1833, διατηρώντας τον ίδιο αριθµό (επτά) και τα είδη των Υπουργείων όπως αυτά είχαν καθοριστεί µε το διάταγµα του 1833. Ο νόμος καθιέρωνε, επίσης, για πρώτη φορά τη διαίρεση της εσωτερικής υπηρεσίας των υπουργείων σε τμήματα, εισήγαγε το θεσμό του γενικού γραμματέα και προέβλεπε τη σύσταση του προσωπικού κάθε υπουργείου. Ειδικότερα, το άρθρο 11 του νόμου καθόριζε το προσωπικό του Υπουργείου Εκκλησιαστικών και Δημοσίου Εκπαιδεύσεως σε δύο τμηματάρχες, τρεις γραμματείς Α΄ και Β΄ τάξεως, τρεις γραφείς Α΄, Β΄ και Γ΄ τάξεως και δύο κλητήρες. Έξι χρόνια αργότερα, στην υπηρεσία του υπουργείου προστέθηκαν δύο γραμματείς και ένας γραφέας Α΄ τάξεως, επειδή το υπάρχον προσωπικό ήταν δυσανάλογο προς τις πραγματικές ανάγκες της υπηρεσίας (Νόμος ΣΙΕ΄ της 16ης Δεκεμβρίου 1852). Για τον ίδιο λόγο, το προσωπικό του υπουργείου αυξήθηκε κατά έναν γραμματέα Α΄ τάξεως το 1856 (Νόμος ΤΟΣΤ΄ της 12ης Οκτωβρίου 1856).

Διαδικασία πρόσκτησης: Η εισαγωγή του συγκεκριμένου τμήματος του αρχείου της Γραμματείας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως (1833-1848), χωρίς ένδειξη όγκου, εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο εισαγωγής του αρχείου της Γραμματείας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως (1822-1859), η οποία έγινε στα Γ.Α.Κ. σε δύο διαδοχικές φάσεις. Η πρώτη εισαγωγή έγινε στις 13.03.1915 με Αριθμό Βιβλίου Εισαγωγής (Α.Β.Ε.) 1 και η δεύτερη με προφορική εντολή τον Μάϊο του ίδιου έτους με Αριθμό Βιβλίου Εισαγωγής (Α.Β.Ε.) 3. Το αρχείο παρελήφθη από την Μαράσλειο Ακαδημία υπό την υπουργεία του Χ. Βοζίκη. Να σημειωθεί ότι δεν υπάρχουν πρωτόκολλα παράδοσης-παραλαβής για την συγκεκριμένη περίοδο.

Παρουσίαση περιεχομένου:

Το αρχείο της Γραμματείας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως διαρθρώνεται σε τρεις σειρές ως εξής:

Ι. Σειρά των Εκκλησιαστικών

ΙΙ. Σειρά της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως

ΙΙΙ. Σειρά των Χρηματικών Ενταλμάτων.

Στην Α΄ σειρά των Εκκλησιαστικών περιλαμβάνονται έγγραφα που αφορούν: Μονές, Επισκοπές, Εκκλησίες εντός και εκτός του κράτους, Εκκλησίες μοναστηριακές, Εκκλησίες ιδιωτικές, Εκκλησίες ενοριακές, λογαριασμούς της Γραμματείας, την Εκκλησιαστική Νομοθεσία, την Εκκλησιαστική διαίρεση του Βασιλείου, εντάλματα μισθοδοσίας-Λογιστικό της Γραμματείας, μισθούς επισκόπων-μεσσεγγυήσεις-χρέη αυλικά, ισολογισμούς, κληροδοσίες, υποτροφίες κληρικών, Αριστεία κληρικών, ποινές κληρικών, τα Λεπροκομεία, τα λείψανα αγίων, γενικούς λογαριασμούς μοναστηριακών κτημάτων και κτηματολόγιο των μοναστηριών, νομοσχέδια, προικοδοτήσεις και γραμμάτια φαλαγγιτών, προϋπολογισμούς, συντάξεις, το Ταχυδρομείο, φρενοβλαβείς, χειροτονίες, αφορισμούς, γάμους, γυναικεία Μοναστήρια, μονοετείς ή/και πολυετείς ενοικιάσεις και εκποιήσεις μοναστηριακών κτημάτων, Ληξιαρχικά βιβλία, περιοδείες μοναχών, προγράμματα τελετών, κ.ά., προσηλυτισμούς, στρατεύσιμους, Στρατιωτικούς ιερείς και διορισμούς Υπουργών.

Στην Β΄ σειρά της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως περιλαμβάνονται έγγραφα που αφορούν: Δημοτικά σχολεία αρρένων, Δημοτικά σχολεία κορασίων, Νηπιακά σχολεία, Δημοδασκάλους και δημοτικά σχολεία του κράτους γενικά, το Προσωπικό δημοτικών σχολείων και τα βοηθήματά τους, το Αρχιτεκτονικό Σχολείο, τα Ιδιωτικά Σχολεία, των Καθολικών Σχολεία, τα Ναυτικά Σχολεία, την Μουσική Εκκλησιαστική Σχολή, το Πανεπιστήμιο, το Πολυτεχνικόν Σχολείον, το Σχολείον Πυροβολιστών, τη Ριζάρειο Εκκλησσιαστική Σχολή, τη Σχολή κορασίων Ρόμπερτσον, τα Σχολεία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, το Χειρουργικόν Σχολείον, τη Σχολή Χίλλ, τη Μαιευτική Σχολή, την Αρχαιολογική Εταιρεία, τις Αρχαιότητες Αιγαίου, Πελοποννήσου και Στερεάς Ελλάδος, το Αστεροσκοπείο, τη Δημόσια Βιβλιοθήκη: Γενικά-Πώληση και διανομή βιβλίων, τις Ειδικές Βιβλιοθήκες των Ελληνικών Σχολείων, το Βιβλιοπωλείο της Β. Τυπογραφίας και Βιβλία διδακτικά, Βιβλιοπώλες και απαγόρευση βιβλίων, Εφημερίδες, την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, Κληροδοσίες, Προσφορές, τις Οικοδομές, τους Καθυστερούμενους μισθούς διδασκάλων του κράτους, τα Μουσεία, τη Νομισματική Συλλογή, τις Συνδρομές συγγραμμάτων, το Βασιλικόν Τυπογραφείον, τα Καταστήματα Κωφών, την Ιατρική Εταιρεία, τη Φαρμακευτική Εταιρεία, τη Φαρμακευτική Σχολή, τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, τη Φιλολογική Λέσχη, τη Φυσικοϊστορική Εταιρεία, την Εταιρεία Ωραίων Τεχνών και την Παιδεία γενικά.

Η Γ΄ σειρά των Χρηματικών Ενταλμάτων δημιουργήθηκε για λόγους πρακτικούς και περιλαμβάνει στελέχη χρηματικών ενταλμάτων που σχετίζονται με τις δαπάνες της Γραμματείας/Υπουργείου Εκκλησιαστικών και Δημοσίου Εκπαιδεύσεως, επιμεριζόμενες σε δύο τμήματα που αντιστοιχούν στις σειρές Α΄ και Β΄.

Στην Α΄ σειρά περιλαμβάνονται χρηματικά εντάλματα για έξοδα εκκλησιαστικά: της Κεντρικής υπηρεσίας της Γραμματείας/Υπουργείου Εκκλησιαστικών και Δημοσίου Εκπαιδεύσεως, (μισθοί-έξοδα), πίνακες ετησίων προϋπολογισμών, πιστώσεις, εντάλματα της Συνόδου, του Κλήρου, του Εκκλησιαστικού Ταμείου καθώς και διάφορα έξοδα προς διευθέτηση της μοναστηριακής περιουσίας.

Στην Β΄ σειρά περιλαμβάνονται χρηματικά εντάλματα για έξοδα της Παιδείας: του Πανεπιστημίου, των Γυμνασίων, των Ελληνικών Σχολείων, των Δημοτικών Σχολείων, του Ορφανοτροφείου, των Υποτρόφων, της Βιβλιοθήκης, της Φυσικοϊστορικής Εταιρείας, της Αρχαιολογικής Εταιρείας και του Νομισματικού Μουσείου.

Προσθήκες υλικού: Δεν αναμένονται προσθήκες υλικού.

Σύστημα ταξινόμησης: Τηρήθηκε, και σε ορισμένα σημεία του αρχείου αποκαταστάθηκε, η αρχική τάξη σύμφωνα με το σύστημα των θεματικών θυρίδων που αρχικά είχαν υιοθετήσει οι Βαυαροί κατά την συγκρότηση του αρχείου. Βασικό μέτρο της βαυαρικής διοίκησης, άλλωστε, υπήρξε ο καθορισμός κανόνων τηρήσεως του υπηρεσιακού αρχείου των Γραμματειών και των λοιπών αρχών. Με το Βασιλικό Διάταγμα της 3ης (15ης) Απριλίου 1833 υπό τον τίτλο «Διάταγμα αφορών την υπηρεσίαν εις τας Γραμματείας της Επικρατείας» ορίζονταν τα σχετικά με την ταξινόμηση των δημοσίων εγγράφων. Σύμφωνα με αυτό, όλα τα δημόσια έγγραφα διαιρεμένα κατά υποθέσεις τοποθετούνταν σε συγκεκριμένους φακέλους, οι οποίοι ανέγραφαν εξωτερικά τις υποθέσεις των εμπεριεχομένων εγγράφων, τον αριθμό της θυρίδας και τον αριθμό του φακέλου, τον ένα μετά τον άλλο. Εάν κάποιο έγγραφο περιείχε υποθέσεις διαφόρων φακέλων, τότε αποστάσματα του εγγράφου έμπαιναν στους αντίστοιχους φακέλους. Οι φάκελοι που σχηματίζονταν τοποθετούνταν σε θυρίδες, οι οποίες σχημάτιζαν τις θέσεις της καταχωρίσεως.

Όροι πρόσβασης: Δεν υπάρχουν περιορισμοί στην πρόσβαση.

Όροι αναπαραγωγής: Η αναπαραγωγή των εγγράφων υπόκειται στους ισχύοντες κανονισμούς των Γενικών Αρχείων του Κράτους.

Γλώσσα και γραφή τεκμηρίου: Η γλώσσα και γραφή των τεκμηρίων είναι κυρίως η ελληνική και δευτερευόντως η γερμανική και η γαλλική.

Φυσικά χαρακτηριστικά και τεχνικές προϋποθέσεις: Είδος αρχειακού υλικού: λυτά έγγραφα (μονόφυλλα και δίφυλλα) και σπάνια δεμένα έγγραφα με απλή ραφή με βαμβακερό σπάγκο ή ραφή με λωρίδα υφάσματος. Χειρόγραφα και μικτά. Τύπος χαρτιού: χαρτιά χειροποίητα και βιομηχανικά χωρίς υδάτινες γραμμές (wove) και χωρίς υδατόσημο καθώς και χαρτιά χωρίς υδάτινες γραμμές (wove) με υδατόσημο το βασιλικό έμβλημα και κείμενο «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΑΡΤΟΣΗΜΟ». Επίσης, βρίσκονται χειροποίητα χαρτιά με υδάτινες γραμμές (laid) με διαφορετικά υδατόσημα που παραπέμπουν στην προέλευση κατασκευής τους. Μεταξύ αυτών κυριαρχούν τα χαρτιά κυανοπράσινου χρώματος χαμηλής ποιότητας. Μελάνια: μεταλλογαλλικά, αιθάλης και τυπογραφικά μελάνια. Σφραγίδες: εμπίεστες με ή χωρίς μελάνι και χαρακτηριστικές ένθετες ροζέτες με έμβλημα. Εσωτερικοί φάκελοι: πρωτότυπα δίφυλλα από κυανοπράσινο χαρτί χαμηλής ποιότητας με πολλές προσμίξεις και ανομοιογένεια στην κατανομή του χαρτοπολτού. Εξωτερικοί φάκελοι: δίφυλλα χαρτιά χαμηλής ποιότητας συνήθως από βαρύ χαρτί βαθύ κυανού χρώματος και άλλα μικρότερου βάρους ανοιχτού κυανού χρώματος, συχνά με έντυπα πεδία αρχειοθέτησης και διακοσμητικό πλαίσιο. Κατάσταση διατήρησης: καλή κατάσταση διατήρησης με ελάχιστες μηχανικές φθορές. Τα περισσότερα χαρτιά χωρίς υδάτινες γραμμές παρουσιάζονται μέτρια έως έντονα κιτρινισμένα, ενώ δεν παρουσιάζουν καμία σχεδόν αλλαγή στο φυσικό τους χρώμα. Ομοίως για τα χειροποίητα χαρτιά με υδάτινες γραμμές. Σπάνια παρατηρήθηκαν κηλίδες υγρασίας, ενώ σχετικά συχνά βρέθηκαν τοπικές δυσχρωμίες. Τα μεταλλογαλλικά μελάνια παρουσιάζουν διαφορετικό βαθμό οξείδωσης συνήθως ανάλογο με την πυκνότητά τους.

Εργαλεία έρευνας: Διατίθεται ευρετήριο θεματικό - αλφαβητικό ανά ενότητα.

Εντοπισμός πρωτοτύπων: Κεντρική Υπηρεσία Γ.Α.Κ.

Συμπληρωματικές πηγές / σχετικές ενότητες περιγραφής:

1) Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, αριθμ. 13 της 13ης Απριλίου 1833, σ. 84-87.

2) Κωνσταντίνος Αθαν. Διαμάντης, Τα περιεχόμενα των Γενικών Αρχείων του Κράτους, Αθήνα: Γενικά Αρχεία του Κράτους, 1972. Βιβλιοθήκη Γενικών Αρχείων του Κράτους τ. 11, σ. 6-8.

3) «Δημόσια Αρχεία-Αρχειακές Συλλογές (Ιούνιος 1989-Μάρτιος 1990)». Αθήνα: Γενικά Αρχεία του Κράτους, 1990. Βιβλιοθήκη Γενικών Αρχείων του Κράτους; τ. 17, σ.23-45.

4) Βάσω Δ. Ψιμούλη, Αρχείο Γραμματείας/Υπουργείου επί των Οικονομικών (1833-1862): Ευρετήριο, Αθήνα: Γενικά Αρχεία του Κράτους, 2002; τ. 33, σ.13-103.

Παρατηρήσεις και όνομα του/της αρχειονόμου: Αρχική ταξινόμηση από Δαυίδ Αντωνίου, καταλογογράφηση: Συμεών Τσέμπογλου, ταξινόμηση ενότητας «Εκκλησιαστικόν Ταμείον»: Κατερίνα Μαντασιά, ταξινόμηση ενότητας «Χρηματικά Εντάλματα»: Μαρία Παπαδάκη-Τζαβάρα και ομάδα εργασίας, κωδικοποίηση και ένταξη τεκμηρίων στο ταξινομημένο σώμα του αρχείου: Μαρία Παπαδάκη-Τζαβάρα, διαίρεση υλικού σε φακέλους-αρχειοθέτηση: Αγγελική Μαντζανά.

Χρονολογία περιγραφής: Η πρώτη καταγραφή θεματική κατά αλφαβητική σειρά και η ταύτισή του με το υλικό που διασώθηκε έλαβε χώρα από τον Μάϊο του 1989 έως τον Μάρτιο του 1990.