@ρχειομνήμων - Ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης αρχειακών δεδομένων

Κωδικός αναγνώρισης: GRGSA-KYT_NOT001

Τίτλος: Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων και Αντικυθήρων

Χρονολογίες: 1563 - 1914

Επίπεδο περιγραφής: Αρχείο

Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής: Περιλαμβάνεται αρχειακό υλικό 128 νοταρίων, που επιμερίζεται σε 841 βιβλία συμβολαιογραφικών πράξεων, 179 βιβλία ευρετηρίων, 110 φίλζες (δέσμες εγγράφων), 200 περίπου φάκελους λυτών εγγράφων, 16 ονοματολόγια. Το μέγεθος των καταστίχων ποικίλλει, τα αρχικά του 16ου αι. είναι 22Χ32 εκ. και μέχρι το 18ο αι. συναντάμε και λίγα 30Χ40 εκ. ενώ το 19ο αι υπάρχουν και αρκετά 40Χ27 εκ. Τέλος τα λυτά έγγραφα είναι σχεδόν όλα 30Χ40 εκ.

Όνομα του παραγωγού: Νοτάριοι (Συμβολαιογράφοι) Κυθήρων και Αντικυθήρων

Διοικητική Ιστορία / Βιογραφικό Σημείωμα:

Το λειτούργημα των νοταρίων είχε σημαίνουσα θέση στο βενετικό σύστημα διοίκησης και δικαίου, τόσο στη Μητρόπολη όσο και στις αποικίες της. Οι Σύνδικοι και Προνοητές αναφέρονται επανειλημμένα στις υποχρεώσεις και στις αρμοδιότητες των νοταρίων. Στη Ζάκυνθο από το 1559 είχε συσταθεί σωματείο νοταρίων (Collegio) και τον ίδιο χρόνο με διαταγή του Francesco Pisani αναγνωρίστηκαν τα πρώτα μέλη και θεσπίστηκαν τα προνόμια και τα καθήκοντα των τριών προέδρων του.

Οι κυριότερες διατάξεις που ίσχυσαν στα χρόνια της Βενετοκρατίας σχετικά με τις δικαιοδοσίες και τα καθήκοντα των νοταρίων στα Επτάνησα, είναι αυτές του 1583 (διαταγή των Συνδίκων και Εξεταστών της Ανατολής Zuanne Gritti και Gulio Garzoni), του 1607 (διαταγή του Γενικού Προνοητή της Ανατολής Giovanni Pasqualigo), του 1614 (διαταγή των Προνοητών Giovanni Pasqualigo, Ottavio Zen και Marco Loredan), του 1615 (διαταγή του Γενικού Προνοητή της Ανατολής Giovanni Pasqualigo), του 1631 (διαταγή του Γενικού Προνοητή της Ανατολής Antonio Pisani), του 1632 (διαταγή του Προνοητή Nicolo Erizzo) και του 1657 (διαταγή του Εξεταστή Giovanni Danolo). Σύμφωνα με αυτές τις διατάξεις οι νοτάριοι ήταν υποχρεωμένοι να καταχωρίζουν τις πράξεις τους σε δεμένα κατάστιχα και όχι σε λυτά έγγραφα, να τηρούν πρωτόκολλα σελιδαριθμημένα και ευρετηριασμένα και να παρέχουν βεβαιώσεις χρηματικών πληρωμών εφόσον στην καταβολή ήταν παρόντες και μάρτυρες οι ίδιοι.

Επίσης απαγορευόταν στους ιερείς να ασκούν το λειτούργημα του νοταρίου, αν και η παρουσία νοταρίων-ιερέων συναντάται συχνά στα Επτάνησα επί Βενετοκρατίας. Κάθε νοταριακή πράξη έπρεπε να υπογράφεται από δύο μάρτυρες. Τέλος ορίζονταν οι ποινές για τους παρανομούντες νοταρίους και μάρτυρες, ενώ οι κληρονόμοι των νοταρίων όφειλαν σε διάστημα οκτώ ημερών από τον θάνατο του νοτάριου να καταθέσουν τα πρωτόκολλα στον αρχειοφύλακα της καγκελαρίας.

Επιπροσθέτως το 1669 με τη διάταξη του Carlo da Riva, Προνοητή των Κυθήρων καθορίστηκε η διατίμηση των νοταριακών πράξεων, ενώ το 1675 με διαταγή του Vicenzo Vendramin, Εκτάκτου Προνοητή Σούδας, ορίστηκε η υποχρέωση των νοταρίων να συντάσσουν τις πράξεις τους σε δημόσιους χώρους για να αποφεύγονται οι καταχρήσεις. Ακόμη μέσα από έγγραφα της βενετικής διοίκησης φαίνεται η υποχρέωση των νοταρίων να παρουσιάζουν τα βιβλία τους κάθε τρείς ή έξι μήνες για θεώρηση, να απευθύνονται σε αυτήν για την προσθήκη επιπλέον φύλλων και να παραδίδουν το πρωτόκολλο και τη σφραγίδα τους σε περίπτωση ταξιδιού τους.

Τον 19ο αι. μετά το τέλος της Βενετοκρατίας στα Επτάνησα (1797), με τη Γαλλοκρατία (1797-1799 και 1807-1809), την Ιόνιο Πολιτεία (1800-1807) και την Αγγλοκρατία (1809-1864), ακολουθεί μια σειρά διαταγμάτων που κωδικοποιούν και συμπληρώνουν το προηγούμενο βενετικό πλαίσιο. Συνολικά ισχύουν τα εξής:

- Οι Νοτάριοι έπρεπε να επισυνάπτουν στο πρωτόκολλο τους την άδεια άσκησης επαγγέλματος μαζί με την θεώρηση από τη διοίκηση.
- Σε κάθε πράξη έπρεπε να σημειώνεται ο τόπος και να αρχίζει με τη φράση «Ἐν ὀνόματι τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀμήν ἔτει ἀπό τῆς ἐνσάρκου αὐτοῦ οἰκονομίας». Σε περίπτωση που τα συμβαλλόμενα μέλη δεν γνώριζαν γραφή ήταν απαραίτητη η βεβαίωση δύο μαρτύρων.
- Απαγορευόταν στους νοταρίους να συνάπτουν συμφωνίες σχετικά με ανήλικα ορφανά ή γυναίκες υπό την εξουσία ανδρών.
- Έπρεπε να έχουν φίλτσα και ξεχωριστό βιβλίο καταχώρισης διαθηκών.
- Δεν επιτρεπόταν να έχουν δημόσιο αξίωμα εφ’ όρου ζωής.
- Ο αριθμός των νοταρίων καθορίζονταν ανάλογα με την έκταση της περιοχής.
- Οι νοτάριοι των πόλεων έπρεπε να διατηρούν ξεχωριστά βιβλία πράξεων των ζώντων και των διαθηκών (σε αντίθεση με τους νοταρίους των χωριών όπου αρκούσε μόνο ένα).
- Οι νοτάριοι των πόλεων μπορούσαν, κατόπιν ειδικής άδειας από τη διοίκηση, να συνάπτουν πράξεις και στα χωριά (σε αντίθεση με τους νοταρίους των χωριών).
- Οι ιερείς έπρεπε να δηλώνουν τον θάνατο του νοταρίου.
- Στην περίπτωση που ο γραφικός χαρακτήρας του νοταρίου αλλοιωνόταν λόγω ηλικίας, ασθένειας ή κακών συνηθειών, δεν ανανεωνόταν η άδεια ασκήσεως επαγγέλματος.
- Ορίζονταν οι διατιμήσεις των νοταριακών πράξεων, όπως και των ποινών για περιπτώσεις παραβάσεων.
- Οι νοτάριοι όφειλαν να τηρούν ευρετήρια των πράξεων τους, μαζί με το βιβλίο των κανόνων του επαγγέλματος τους (libro istruzioni).
- Επιτρεπόταν στους νοτάριους να γράφουν στην ελληνική ή στην ιταλική γλώσσα.
- Ο αριθμός των νοταρίων για τα Κύθηρα επί Αγγλοκρατίας, καθορίστηκε με τα Διατάγματα της Ιονίου Γερουσίας των ετών 1819, 1820 και 1825.
- Ο νοτάριος ήταν υποχρεωμένος να δηλώνει κάθε χρόνο αν θα συνέχιζε ή όχι να ασκεί το επάγγελμα του και επίσης να έχει δύο μαθητές.

Ιστορικό της ενότητας περιγραφής:

Τα Γ.Α.Κ.-Τοπικό Αρχείο Κυθήρων αποτελούν τη συνέχεια του Αρχειοφυλακείου Κυθήρων, της υπηρεσίας που η Ενετική Δημοκρατία έθετε στη διάθεση του εκάστοτε Προβλεπτή προκειμένου να ασκεί τα καθήκοντά του αλλά και να ελέγχεται από την κεντρική εξουσία.

Ως Αρχειοφυλακείο διατήρησε την διοικητική του παρουσία και μετά την πτώση της Γαληνότατης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου, συγκεκριμένα για τους Δημοκρατικούς Γάλλους (1797-1798), την Ιόνιο Πολιτεία (1800-1807), τους Αυτοκρατορικούς Γάλλους (1807-1809) και τους Βρετανούς (1809-1864).

Τα αρχειακά τεκμήρια που περιλαμβάνει αποτελούν το σύνολο των δικαστικών, συμβολαιογραφικών, ληξιαρχικών και διοικητικών πράξεων όλων των εξουσιών που πέρασαν από το νησί και τελούσαν υπό την επίβλεψη του Αρχειοφυλακείου Κυθήρων.

Διαδικασία πρόσκτησης:

Με την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα το 1864, το Αρχειοφυλακείο Κυθήρων πέρασε στη δικαιοδοσία του Ελληνικού Κράτους και αντίστοιχα όλο το αρχειακό του υλικό.

Παρουσίαση περιεχομένου: Περιλαμβάνονται πρωτόκολλα συμβολαίων, φάκελοι με λυτά έγγραφα συμβολαίων, δέσμες εγγράφων - φίλζες, διαθήκες, ευρετήρια, ονοματολόγια.

Σύστημα ταξινόμησης:

Η καταλογογράφηση των νοταρίων, η οποία πραγματοποιήθηκε από την καθηγήτρια Ιστορίας Χρύσα Μαλτέζου έγινε χρονολογικά με την εξής σειρά αναγραφής στοιχείων:

Όνομα νοταρίου και πατρώνυμο

Χρονολογία άσκησης νοταριακού επαγγέλματος

Περιοχή άσκησης νοταριακού επαγγέλματος

Πρωτόκολλο και περιγραφή περιεχομένου του νοταριακού αρχείου

Όροι πρόσβασης: Για τους όρους και τη διαδικασία πρόσβασης στο αρχειακό υλικό ισχύει ο εγκεκριμένος κανονισμός των Γ.Α.Κ.

Όροι αναπαραγωγής: Η αναπαραγωγή των εγγράφων υπόκειται στους ισχύοντες κανονισμούς των Γ.Α.Κ.

Γλώσσα και γραφή τεκμηρίου:

Ιταλική: Σε επίπεδο διαλέκτου, η ιταλική χαρακτηρίζεται από ιδιωματισμούς της Ενετικής διαλέκτου, κληρονομιά της μακραίωνης κατοχής του νησιού από τους Ενετούς.

Ελληνική: Σε επίπεδο διαλέκτου, η ελληνική χαρακτηρίζεται από τοπικούς Κυθηραϊκούς ιδιωματισμούς

Φυσικά χαρακτηριστικά και τεχνικές προϋποθέσεις: Η πλειοψηφία των καταστίχων και των λυτών εγγράφων βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Αρκετά βιβλία όμως παρουσιάζουν αλλοιώσεις από την υγρασία, φθορές από έντομα και τρωκτικά, ως συνέπεια των κακών κτηριακών συνθηκών, της καταστροφής εγγράφων κατά τη διάρκεια της γερμανο-ιταλικής κατοχής αλλά και της μακρόχρονης περιόδου «κλεισίματος» της υπηρεσίας μέχρι να επαναλειτουργήσει το 1973.

Εργαλεία έρευνας: Χρύσα Α. Μαλτέζου, Βενετική παρουσία στα Κύθηρα, Αρχειακές μαρτυρίες, Αθήνα 1991

Εντοπισμός πρωτοτύπων: Τοπικό Αρχείο Κυθήρων

Δημοσιεύσεις / Βιβλιογραφία:

Χρύσα Α. Μαλτέζου, Βενετική παρουσία στα Κύθηρα, Αρχειακές μαρτυρίες, Αθήνα 1991

Εμμανουήλ Γ. Δρακάκης, Εμμανουήλ Κασιμάτης, νοτάριος Κυθήρων (1560-1582), Σειρά: Πηγές Κυθηραϊκής Ιστορίας αρ.2, Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών ^[10], Αθήνα 1999

Ελένη Χάρου - Κορωναίου, Εμμανουήλ Γ. Δρακάκης, Δημήτριος Φάναρης Νοτάριος Κυθήρων 1586-1619, Κατάστιχο 1 (26 Ιανουαρίου 1586-29 Ιανουαρίου 1589), τ.Α', Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών ^[19], Αθήνα 2010

Notes: Σημαντικό μέρος του νοταριακού αρχείου, είτε πρωτοκόλλων είτε λυτών εγγράφων έχει καταστραφεί από την φθορά του χρόνου αλλά από το ότι κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής μέρος του αρχείου είχε καταστραφεί . Η διάσωσή του οφείλεται στον καθηγητή φιλολογίας του Γυμνασίου Κυθήρων Θεμιστοκλή Πετρόχειλου που μερίμνησε να μεταφερθεί το αρχειακό υλικό, προκειμένου να προστατευτεί, για να επανατοποθετηθεί στον χώρο του Αρχείου μετά την Κατοχή. Μετά το θάνατο του Θεμιστοκλή Πετρόχειλου το κτήριο εγκαταλείφθηκε, για να αξιοποιηθεί, να διασωθεί και να επαναλειτουργήσει από την καθηγήτρια Ιστορίας, ερευνήτρια του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών του ΕΙΕ και σήμερα διευθύντρια του Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας ακαδημαϊκό κα. Χρύσα Μαλτέζου το 1972.

Παρατηρήσεις και όνομα του/της αρχειονόμου: Η περιγραφή του αρχείου σύμφωνα με το ΔΙΠΑΠ συντάχθηκε από τον αρχειονόμο Κωνσταντίνο Τσάλτα. Η ταξινόμηση του αρχείου αυτού, στο μεγαλύτερο μέρος του και η σύνταξη του καταλόγου πραγματοποιήθηκε από την καθηγήτρια Ιστορίας και ερευνήτρια του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών του ΕΙΕ κα. Χρύσα Μαλτέζου. Επιπρόσθετα στοιχεία του αρχείου ταξινομούνται και επικαιροποιούνται μέχρι και σήμερα.

Κανόνες ή πρότυπα περιγραφής: Η περιγραφή των αρχείων και των σειρών βασίστηκε στο Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής (Γενικό), International Standard Archival Description (General).

Χρονολογία περιγραφής: Η περιγραφή κατά ΔΙΠΑΠ έγινε το 2014.